NATUUR
Wisent nieuwe
grote grazer
30
NATUUR
Met de introductie van de Wisent in Nationaal Park De
en kunnen terugschakelen naar laagwaardiger voedsel. Edelherten
eten juist lang selectief. Daardoor kunnen plantensoorten verdwij-
Kennemerduinen is Nederland weer een nieuwe grote
nen.'
Wisenten voegen in beider ogen wel degelijk iets toe aan het pro-
grazer rijker. Een kleine groep `fanatici', zoals ze zichzelf ces van natuurbeheer, omdat ze veel meer dan andere grazers ook in
bossen naar voedsel zoeken. In Duitsland, Zweden en Rusland laten
noemen, heeft het enige overgebleven wilde rund van
ervaringen dat zien. `In Duitsland zijn nog enkele plekken te vinden
waar het Hudewaldsysteem wordt toegepast, zoals in Bad Harzburg
West-Europa opgehaald. Ze zien voor de Wisent een
en Urwald Sababurg bij Kassel. Runderen lopen daar al 900 jaar in
bosgebieden. Dat leidt tot een plantenvegetatie waar liefhebbers in
belangrijke rol weggelegd binnen het natuurbeheer.
Nederland alleen maar van kunnen dromen. De Wisenten, die nu in
De vraag is of Nederland niet doorslaat.
het bos rondstappen, zijn er om de variatie in soortenrijkdom vast te
houden', aldus Lardinois.
Natuurmonumenten acht Frankrijk en Duitsland meer
Onderzoek
geschikt voor het houden van Wisenten.
Goed wetenschappelijk onderzoek naar gedrag en eetpatronen van
Wisenten ontbreekt. In Oost-Europa bestaat wel onderzoek, maar
Door: Robert Ellenkamp
dat is volgens de woordvoerder van De Ark moeilijk toegankelijk.
Fotografi e: Robert Ellenkamp, I-stock, Leo Linnartz
Bovendien voeren beheerders van natuurgebieden in bijvoorbeeld
Polen, waar de drie Wisenten uit Het Kraansvlak vandaan komen,
ze in de winter bij. Niet omdat ze dat nodig hebben, maar om te
voorkomen dat ze de schors van bomen eten of op zoek gaan naar
Emotie speelt zeker een grote rol. Zonder een grote betrokken-
heid bij een kleine groep fanatici om de Wisent naar Neder-
land te halen, was het ook nooit gelukt.' Aan het woord is Leo
voedsel buiten de natuurgebieden. Houtbedrijven en boeren willen
Linnartz van Ark natuurontwikkeling. Terwijl hij door een verrekij-
dat voorkomen.
ker tuurt om een glimp van de drie Wisenten op te vangen in natuur-
Om er achter te komen wat en hoeveel Wisenten eten is wetenschap-
gebied Het Kraansvlak tussen Zandvoort en Haarlem, verdedigt hij
pelijk onderzoek nodig. Dat is voor de initiatiefnemers een extra re-
het nut van de introductie.
den om ze naar Nederland te halen. Omdat er zoveel onbekend is,
Naast het basisverlangen om oorspronkelijke grote grazers te herin-
troduceren, kan de Europese variant van de bizon volgens Linnartz
Nu nog
koos de groep wilde natuurbeheerders voor het gebied in de duinen
waar een heel gevarieerd landschap aanwezig is. Dan wordt inzichte-
ook een nuttige rol spelen in grote Nederlandse natuurgebieden. Het
zijn zogenaamde intermediate feeders. In hun graasgedrag staan ze
wachten op
lijk waarnaar de voorkeur uitgaat. Het terrein is 220 hectare groot
en biedt straks plek aan maximaal zes Wisenten.
in tussen runderen die voornamelijk grassen eten en browsers die
leven van twijgen, knoppen en takken. `Hun voorkeur zal net als
de eland
In de duinen lopen de eerste drie oerdieren niet in een erg natuurlijk
situatie. Er staat een groot hek omheen. Publiek mag er niet in en
bij alle graasdieren uitgaan naar vers eiwithoudend gras. Bij een te-
krijgt zo de dieren ook niet of nauwelijks te zien. Leo Linnartz: `Het
kort schakelen ze over naar struiken en bomen. Daardoor houden ze
blijven wilde dieren. Als er veel mensen op af komen en ze ingesloten
bossen open en krijgen lichtminnende plantensoorten meer kansen.
raken, bestaat de kans dat ze in paniek raken en dwars door een groep
Vegetatie die nu vooral in houtwallen en bosranden voorkomt, vind
mensen of zelfs door de omheining heen gaan.'
je straks terug door het hele bos. Kortom, de soortenrijkdom in na-
tuurterreinen waar Wisenten lopen neemt enorm toe.'
Grazerspallet
Of de komst van Wisenten een eerste stap is naar de grote droom van
Edelhert
veel wilde natuurbeheerders, is de vraag. Hun ideaalplaatje bestaat
Uniek is de rol van de Wisent niet, erkent Leo Linnartz. Het edel-
uit grote gebieden, zoals de Veluwe, delen van Drenthe en de Bra-
hert vervult eenzelfde rol en had ook in de duinen uitgezet kunnen
bantse zandlandschappen. Daarin willen ze een volledig pallet aan
worden. Ruud Lardinois van de Stichting Kritisch Bosbeheer, ook
grazers hebben. Behalve Wisenten, edelherten, runderen en paarden
één van de partijen achter de introductie, vindt ze niet uitwisselbaar.
staat ook de eland op de nominatie. Hoe meer grazers, hoe robuuster
`Wisenten eten grote hoeveelheden ruw gras van redelijke kwaliteit
het landschap, stellen zij.
Leo Linnartz turend naar de wisenten.
31
NATUUR
Leo Linnartz neemt het duingebied als voorbeeld, waar het probleem
speelt van vervilting door stikstofdepositie uit de lucht. Vervilting is
het ontstaan van een dichte mat van onverteerd (gras)strooisel, waar-
door zaden van andere plantensoorten geen kans meer krijgen om
tussen de grassen te ontkiemen. Dat proces ontstond nadat de konij-
nenpopulatie sterk afnam, legt de woordvoerder van De Ark uit. `Ko-
nijnen zijn ook grazers. Ze houden het gras kort, zodat er verjonging
optreedt. Daarvan profiteren tal van planten. Nu de konijnen door
ziekte sterk zijn teruggedrongen is dit natuurlijke proces sterk terug-
gedrongen. Paarden, Hooglanders en Wisenten vreten dat ruwe gras
wél op, zodat er opnieuw verjonging optreedt. Konijnen, die probe-
ren terug te komen, hebben daar baat bij. Bij grote natuurgebieden
met veel grazers geldt hetzelfde. Er zal altijd fluctuatie optreden in
aantallen dieren per soort, maar het gebied kan deze veranderingen
dan wel zelf opvangen zonder menselijk ingrijpen.'
Onrealistisch
Ook andere deskundigen, waaronder specialist grote grazers Harm
Piek van Natuurmonumenten, onderstrepen het mooie van gebieden
Buitenlandse grazers
met een pallet aan grote grazers. Tegelijk plaatst hij kanttekeningen
bij de haalbaarheid. `Om Wisenten als wilde soort in stand te houden,
Het Groninger Landschap introduceerde in 1981 als eerste een
heb je een groep van vijftig dieren nodig om inteelt te voorkomen.
buitenlandse grazer. Op landgoed Ennemaborg bij Midwolda
Dan praat je over een oppervlakte van minimaal 10.000 hectare. Op
zette de natuurorganisatie Konikpaarden uit. Ze stammen
de Veluwe met 40.000 hectare en in Drenthe zijn die gebieden er
direct af van het oerpaard de Tarpan. In 1982 kwamen de
wel, maar gooien eigendomsverhoudingen roet in het eten. Grote
eerste Schotse Hooglanders in Nationaal Park Veluwezoom,
delen van de Veluwe kennen een bosbouwdoelstelling. Die eigenaren
nadat een voorstel om Wisenten uit te zetten strandde. Een
willen geen dieren die voor dode bomen zorgen. Bovendien moeten
jaar later introduceerde Staatsbosbeheer het Heckrund in de
er overal hekken weg en zullen wegen autoluw gemaakt moeten wor-
Oostvaardersplassen. Dat is een teruggefokt rund dat volgens
den. Daar zal weerstand tegen zijn. Het uitzetten van Wisenten in
de Duitse broers Heck zoveel mogelijk het oerrund benadert.
Het Kraansvlak is daarom vooral wetenschappelijk en niet direct een
Later zetten de natuurorganisaties ook Galloways, IJslanders,
opstap naar een verdere introductie.'
Rode Geuzen, Fjorden, Herefords en andere buitenlandse rassen
Nederland is naar zijn idee een beetje te vol voor zoveel grote grazers.
voor begrazing in naast enkele Nederlandse rassen zoals het
Voor het realiseren van die droom zullen de wilde natuurbeheerders
brandrode rund en blaarkoppen.
de grens over moeten. In Duitsland en Frankrijk kunnen ze terecht.
Daar worden inmiddels oude militaire oefenterreinen voor dit doel
omgevormd.
Nederlandse runderrassen te dom
De gedachte voor wilde natuur heeft sinds de jaren zeventig
vaste voet gekregen in het Nederlandse natuurbeheer. De
pleitbezorgers voor die wilde natuur willen grote terreinen
beheren met zo weinig mogelijk menselijke ingrepen. De mens
beschouwen zij als een verstorende factor. De natuur moet
geheel haar gang kunnen gaan, de mens moet er eigenlijk uit
geweerd worden.
Konikpaarden
Dankzij hun inspanningen en dankzij overheidssubsidies
kwam de ene na de andere grote grazer de grens over.
Volgens Leo Linnartz van Ark natuurontwikkeling een absolute
noodzaak, omdat de restanten van de oude Nederlandse
runderrassen onvoldoende bijdragen aan een gevarieerde
soortensamenstelling. `Grazers die grote hoeveelheden ruw gras
verwerken ontbraken. De oude Nederlandse runderrassen zijn
helaas ongeschikt voor dit soort terreinen. Zelfs het Brandrode
rund uit het rivierengebied, die het meest geschikt zou zijn, moet
's winters worden bijgevoerd. Ze eten alleen het jonge verse
eiwitrijke gras en denken er niet over om ruigtes in te lopen. Op
die manier ontstaat er een vrij eenzijdig landschap met bos en
grasvegetatie.'
Volgens Leo Linnartz lijken deze runderrassen als de
brandroden wel oud, maar ontbreekt het aan robuustheid. Ze
zijn doorgefokt op eigenschappen voor mensen en ingekruisd
Edelhert
met hoogproductieve rassen. Bovendien gaat het om de laatste
restanten van wat eens grote populaties waren, zodat er slechts
een vrij smal genenpakket over is. `En ze zijn dom, suf en
dement', voegt Ruud Lardinois van Kritisch Bosbeheer er aan toe.
`Als er een dik pak sneeuw ligt, kunnen ze geen voedsel meer
vinden. Een eland of Wisent blijft onder die omstandigheden
bijvoorbeeld drie dagen onder een spar liggen om zo min
mogelijk energie te verbranden. Ook bezitten die dieren een soort
van blauwdruk in hun kop, zodat ze naar plekken lopen waarvan
ze denken dat daar nog wel voedsel valt te halen. Deze rassen
hebben weten te overleven in moeilijke gebieden. Nederlandse
runderen zijn te veel aangepast.'
Schotse Hooglander
32